ANLAM ÖZELLİKLERİNE GÖRE FİİLLER

Eylemler (fiiller) anlam özellikleri bakımından üçe ayrılır.

1) İş (Kılış) Eylemleri

Öznenin, iradesini kullanarak gerçek bir iş yaptığını bildiren fiillerdir. İş ya da eylem, genellikle başka bir nesne üzerinde gerçekleşmektedir. Yani kılıştan etkilenen bir nesne vardır, fiil geçişlidir.

(FİİLİN BAŞINA "ONU" KELİMESİ GETİRİLEBİLİR.)

Örnekler: oku(mak), yaz(mak), kaz(mak), getir(mek), seyret (mek), kır(mak) ...

2) Oluş Eylemleri 

Öznenin iradesi dışında, çoğu kez dış etkilerle gerçekleşen; bir durumdan, nitelik­ten başka bir duruma, niteliğe geçişi ifade eden fiillerdir. Oluşun, özneden başka varlığı etkilemesi söz konusu değildir. Bu yüzden oluş fiilleri geçişsizdir.

Örnekler: büyü(mek), zayıfla(mak), ağar(mak), suskunlaş(mak), buruş(mak),çürü(mek), paslan(mak), eri(mek), yaşlan(mak)... 

3) Durum Eylemleri

Kendi istemi (iradesi) ile gerçekleştirse bile öznenin aktif olmadığı, başka bir nes­neyi etkilemeyen (geçişsiz) fiillerdir. Genellikle öznenin gözlemlenebilen durumu, görünüşü, hareketi ile ilgilidir. Bu tür eylemler, genellikle birinin başlamasının diğe­rinin bitişine bağlı olduğu eylemlerdir.

Örnekler: yürü- dur- koş­- uyan- yat- kalk- sus- konuş-

 

                    FİİL VE FİİL KİPLERİ

          FİİL: Varlıkların yaptıkları işleri, eylemleri, zaman ve kişiye bağlayarak anlatan kelimelere FİİL denir.

  

*Geldi--------- gelmedi , gelmek
*Oturmuş------ oturmamış, oturmak
*Söylüyorum---------- söylemiyorum, söylemek

Görüldüğü gibi yukarıdaki kelimelere –ma,-me ve –mak,-mek getirebilmekteyiz. Öyleyse bu kelimeler fiildir.

*Kitap--------- kitapma,  kitapmak

*Göz-----------gözme, gözmek

 
Yukarıdaki ‘kitap’ ve”göz” sözcüklerine ise bu ekleri getiremiyoruz. Öyleyse bu kelimeler isimdir.

 

FİİLLERDE KİP

     “G e l      -  i y o r      -  u m

     Eylem  +   zaman    +   kişi       

 

Bu örnekte olduğu gibi her fiilde “eylem, zaman, şahıs” olmak üzere üç kavram vardır. Yani fiiller eylemleri zamana ve şahsa bağlı olarak anlatır.

 

         .

FİİLLERDE KİP:

Fiillerin bir eylemi, oluşu zaman ya da dilek anlamlarından biriyle ilgili olarak bildirmek üzere girdikleri biçimlere kip denir. Fiil kipleri iki grupta incelenir:

 

HABER KİPLERİ:

1)Öğrenilen(duyulan) (miş’li) Geçmiş Zaman:                            

 

*Evleri yanmış.(başkasından duyma)                                   

*Seni sormuşlar. (başkasından duyma)

*Aaa ! çorabım kaçmış. (sonradan farkına varma)

*Mutfakta elimi kesmişim. (sonradan farkında olma)

*Bu solmuş elbiseleri giymemelisin.(sıfat fiil eki)

 

2)Görülen (di’li) Geçmiş Zaman:

*Evleri yandı.

*Hep birlikte geziye gittik.

*Sınavı kazanabileceğini söyledi.

*Kalbim Ege’de kaldı.

*Beraber yürüdük bu sahillerde.

*Burada her zaman tanıdık insanlara rastlayabilirsiniz.(sıfat-fiil eki)

 

3)Şimdiki Zaman (-yor):

 

*Ders çalışıyorum.

*Ne diyor?

*Çocuklar yine kavga ediyor.

 

*Bir soğuk yatakta büzülmekteyim.

*Lütfen sessiz olun şu an ders çalışmaktayım

4)Geniş Zaman (–r, -ar, -er):

 

*Senden sana sığınırım.

*Her sabah yürürüm.

*Bu yolun sonu nereye çıkar?

*Hep böyle güler yüzlü müsün? (sıfat-fiil eki)

 

*Gelmezsiniz ___ gelirsin

*gelmem____gelirim

 

5)Gelecek Zaman (–ecek , -acak):

 

*Sana olan aşkımı haykıracağım.

*Gelecek de bir gün gelecek.

*Mektuba yazacak sözüm kalmadı. (sıfat)

*Okuyacak da adam olacak.

*Açacak nerede? (kalıcı isim)

DİLEK KİPLERİ

B-DİLEK KİPLERİ: Fiilin gerçekleşmesini ya da gerçekleşmemesini dilek, istek,gereklilik veya emir kavramları içerisinde veren kiplerdir.Bunlar haber kipleri gibi belirli bir zaman anlamı taşımazlar.

 

Dilek kipleri 4 grupta incelenir:

1)Dilek-şart kipi (-se, -sa) :

 

Sor - sa - m

Sor - sa - n

Sor - sa

Sor - sa - k

Sor- sa - nız

Sor - sa – lar

 

 

 

"Şu işler bir bitse de rahatlasak." cümlesinde dilek,

 

"Balkona çıksa beni görecekti." cümlesinde koşul anlamı verir.

 

*Ah şu sınavı bir kazansam!

*Sana olan duygularımı açıkça bir söyleyebilsem!

*Çalışırsan kazanırsın.

*Yaramazlık yaparsan bir daha seni getirmem.

*Babam gelirse gideceğiz

 *Okusa da babası gibi, adam olsa.

 

2)İstek kipi  (–e, -a, -ayım, -eyim, -alım, -elim) :

 

Sev - e - y - im (-eyim)

Sev - e - sin

Sev - e

Sev - e - lim

Sev - e - siniz

Sev - e – ler

 

Bunlardan en çok birinci tekil ve birinci çoğul şahıslar kullanılır.

 

"Sizinle sonra görüşelim."

"Ben de sizinle geleyim."  cümlelerinde bu kipi görüyoruz.

 

*Sana duyduklarımı anlatayım

*Seninle yine görüşelim.

*Bunu böyle bilesin.

 *Şimdi affını yazayım.

 *İstirhamım kabul olunmazsa, kendi başımın kesilmesini isteyeyim.

 

3)Gereklilik Kipi (-meli, -malı):

Al - malı - y - ım

Al - malı - sın

Al - malı

Al - malı - y - ız

Al - malı - sınız

Al - malı – lar

Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katar.

 

"Soruları bir saatte çözmeliyiz."   cümlesine gereklilik anlamı katan kip,

"Soruları şimdiye kadar çözmüş olmalı."  cümlesine ihtimal anlamı katmıştır.

*Bu deneme sınavında birinci olmalıyım.

*Bu sorunun bir çözüm yolu olmalı.

*Şimdiye eve varmış olmalı. (olasılık, ihtimal)

*Haftada bir kitap okumalıyım

*Kestikten sonra affımı istirham etmelisin.

4)Emir Kipi:

Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.

 

Emir kipinin çekimi kişi ekleri ile yapılır.

 

1. tekil kişi ......

2. tekil kişi Koş

3. tekil kişi Koş - sun

1. çoğul kişi ........

2. çoğul kişi Koş - un (koş - unuz)

3. çoğul kişi Koş – sunlar

 

Görüldüğü gibi emir kipinin birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarında çekimi yoktur.

 

"Bu soruları hemen çöz."

"Gelin de yaptığınıza bir bakın."cümlelerinde altı çizili fiiller emir kipiyle çekimlenmiştir.

*Söyle yanıma gelsin.(3.tekil kişi emir eki)
*İçeri buyrunuz. (2.tekil kişi emir eki)
*Lütfen işlerinizi iyi yapınız. (2.çoğul kişi emir eki)
*Çeneni kapa. (2.tekil kişi emir eki)
*Beni beklesinler (3.çoğul kişi emir eki)

 
Not: Emir ekleri ile şahıs eklerini birbiri ile karıştırmamak gerekir. Şahıs ekleri hiçbir zaman fiilin üzerine direkt olarak gelmez; ancak bir kip ekinden sonra gelebilir. Emir ekleri ise fiilin üzerine direkt olarak gelir.

*Geliyorsun ,gitmelisin (şahıs eki)

*Gelsin ,gitsin (emir eki)

FİİLLERİN OLUMLU, OLUMSUZ VE SORU ŞEKİLLERİ

 

Fiil Çekimlerinde Olumsuzluk

Fiillerin olumlusu olduğu gibi olumsuzu da vardır. Fiillerin olumsuz biçimleri, kip eklerinden önce "-ma, -me" olumsuzluk ekinin getirilmesiyle yapılır.

Ara - dı - m Bil - miş - sin Bak - acak Koş - malı - y - ım

ara - ma - dı - m bil - me - miş - sin bak - ma - y - acak koş - ma - malı - y - ım

Not: Fiillerin olumsuz çekiminde geniş zaman farklı özellik gösterir.

Geniş zaman çekiminde olumsuzluk eki, kaynaşmış olarak karşımıza çıkar.

Gül - er - im Gül - er - sin Gül - er Gül - er - iz Gül - er - sin - iz Gül - er - ler

gül - me - m gül - mez - sin gül - mez gül - me - y - iz gül - mez - siniz gül - mez - ler

 

bildin bilmişiz biliyorsun bilmeliyim bilsek bileyim

® ® ® ® ® ®

bildin mi? bilmiş miyiz? biliyor musun? bilmeli miyim? bilsek mi? bileyim mi?

 

 

v  Oku-mak fiilini tüm şahıs çekimlerine göre uygun yere yazınız.

 

 

 Oku-mak fiilini tüm şahıs çekimlerine göre uygun yere yazınız.

 

	İSTEK KİPİ	DİLEK-ŞART KİPİ	GEREKLİLİK KİPİ	EMİR KİPİ
OLUMLU ŞEKLİ	Okuyayım	Okusam	Okumalıyım	---
OLUMSUZ ŞEKLİ
OLUMLU SORU

 

 

---

Yorumlar - Yorum Yaz

---