NOKTALAMA İŞARETLERİ

1. Nokta (.)

• Cümlenin sonuna konur.
  “Çocuklar bahçede oynuyor.”

• Kısaltmaların sonuna konur.
  “Dr. Ayhan Bey tanıdığımızdır.” (doktor)

• Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur. (-ıncı, -inci anlamında)
  “Yarışmada 1. olmuş.” (birinci)

• Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
  “Yazar, 10.10.1973 tarihinde doğmuş.”

• Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
  “Okulumuz sabah saat 08.30’da açılıyor.

2. Virgül (,)

• Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.
  “Rıfkı akıllı, çalışkan, terbiyeli bir öğrencidir.” (sıfatların arasına)
  “Çantasına kitabını, defterini, kalemini özenle yerleştirdi.” (nesnelerin arasında)

• Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
  “Ülkemi seviyorum, insanlarımı tanıyorum, kendimi biliyorum.”

• Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur.
  “Arkadaşları, yarın yazılımız var!”

• Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için konur.
  “Genç, doktorlar yardım istedi.”

• Cümlede ara sözlerin başına ve sonuna konur.
  “Yazar, Ömer Seyfettin, sade bir Türkçe ile yazmıştır.”

• Özne ile yüklem arasına başka ögeler girmişse özneden sonra kullanılır.
  “Kitap, kültürel birimi nesillerden nesillere aktarmak çok önemli bir köprü görevindedir.”

• Bir durum, düşünce veya soruya kabul veya reddetmek için kullanılan “evet, hayır” gibi sözcüklerden sonra kullanılır.
  “Evet, bu kitabı ben yazdım.”

3. Noktalı Virgül (;)

• Cümle içinde virgülle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
  “Bu bölgede genellikle erkek çocuklara Ali, Tuğrul, Cem; kız çocuklara ise Fatma, Aynur, Demet adları verilir.”

• Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
  “Eşek ölür, semeri kalır; insan ölür eseri kalır.”

• Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.
  “Türkiye, Almanya; Ankara, Paris.”

• Kendilerinden önceki cümleyle ilgi kuran “ancak, yalnız, fakat, lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse” vb. bağlaçlarından önce konur.
  “Dün seni kütüphanede çok bekledim; ama gelmedin.”

4. İki Nokta (:)

• Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
  “Anlatılanlardan şunu anladım: Sanat topluma geliştirir.”

• Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.

• Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur.

  Öğretmenimiz: “Planlı çalışanlar başarılı olur.” dedi.

  İki noktadan sonraki açıklama bağımsız bir cümle ise, bu cümlenin ilk harfi büyük;

  iki noktadan sonraki açıklama tek tek örneklerden oluşursa, ilk harf küçük olur.
  “Bahçede tür tür çiçekler vardı; gül, karanfil, lâle, menekşe...”
  Babam: “Ödevlerini yapmadan uyumayın.” dedi.

5. Üç Nokta (...)

• Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
  “Karşımızda yemyeşil bir ova...”

• Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
  “.... Demek ki edebiyat bir toplumun vazgeçilmezlerindendir.”

• Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünde okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını göstermek ya da ifadeye güç katmak için konur.
  “Evin bahçesinde yeşil çimenler, büyük gövdeli çınar ağaçları, rengârenk çiçekler...”

• Örneklerin, durumların anlatılanların devamının olduğunu bildirmek için kullanılır.
  “Bu bölgede her türden ağaç bulunur: kayın, çınar, çam...”

• Açıklanmak istenmeyen bilgilerin yerine kullanılır.
  “Savcı ... hakkında soruşturma açmış.”

6. Soru İşareti (?)

• Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
  “Bu şiiri kim yazmış?”

• Bilinmeyen yer, tarih, vb. durumlar için kullanılır.
  “Yunus Emre (? - 1320) dilimizi çok iyi kullanırdı.” (Doğumu bilinmiyor anlamındadır.)

• Soru cümlesi veya ifadesi olmadığı hâlde soru anlamını taşıyan ifadelerden sonra da soru işareti konur.
  “Adınız?”
  “Doğum yeriniz?”

• Bir bilginin süpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işareti parantez (ayraç) içinde kullanılır.
  “1496 (?) yılında doğan sanatçı birçok eser vermiştir.”

 7. Ünlem İşareti (!)

• Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
  “Yeter, susun artık!”
  “Allah Allah!” Nerede çocuk?

• Hitapların ve seslenmelerin sonuna gelir.”
  “Ey Türk Gençliği!”

• Parantez içindeki ünlem (!) işareti söylenilene inanılmadığı, alay edildiği anlamını verir.
  “Rıfkı, sınıfın en akıllı (!) öğrencisidir.”

8. Kısa çizgi (-)

• Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.
  “Kitap okumanın değerini bilmeyen ulusların ileri gitmesi olanaksızdır.”

• Cümlede ara sözleri ve ana cümleleri ayırmak için kullanılır.
  “Bu filmi - film seyretmeyi çok severim - geçen yıl izlemiştim.”

• Dil bilgisinde ve ekleri ayırmadan kullanılır. Fiil köklerinden de sonra kullanılır. Eklerden önce gelir.
  gitmek ®  git
  bak - ış - ın
  -den, -ki, -lık...

• İki kelime arasında “ve, ile” anlamında ya da gruplarına göreviyle kullanılır.
  “Eser 1923 - 1938 arasındaki siyasal yaşamımızı anlatıyor.”
  “Türk ile Azerbaycan ilişkileri gelişiyor.”

9. Uzun çizgi (–)

• Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.
  – Bu araba senin mi?
  – Evet!
  – Niçin buraya bıraktın?
  – Başka yer bulamadım...

10. Tırnak İşareti (“ ”)

• Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içinde yazılır.
  Atatürk öğretmenlere:
  “Yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.” dedi.

• Özel olarak belirtilmek istenen (vurgulanan) sözler tırnak içine alınır.
  “Ülkemizde “çevre” konusunda yetişen duyarlı olan kişi pek az.”

• Tırnak içine alınan başlıklardan sonra kesme işareti kullanılmaz.
  “Nutuk”u okudunuz mu?

 11. Kesme işareti (’)

• Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
  “Atatürk’ün Türkiye’si çok gelişti.”
  Özel isimlere getirilen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.
  “İzmirliler bu olaya çok sevinmişti.”
  (İzmirliler ® yanlış. İzmirliler ® doğru)

• Kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
  “23 Nisan 1920'de TBMM’nin açılışı yapıldı.”

• Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır.
  “Alfabemizde u’dan önce t harfi vardır.”
  m(metre), l(litre), km(kilometre) gibi kısaltmalardan sonra kesme işareti kullanılmaz.
  “Yüz kg. lık yükü taşıdı.”

• Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
  “Şirketimizin 50. yılıncı kutladık.”

• Özellikle belirtilmek ve gösterilmek istenen harf veya kelimeden sonra kesme işareti getirilir.
  “Bağlaç olan ile’nin yerine ve getirilebilir.”

12. Yay parantez (ayraç) işareti (( ))

• Yazının veya sözün aslında olmayıp, sonradan eklenmiş, açıklayıcı kelimeleri, söz gruplarını, sözün söylendiği anda olup biteni belirtmek için kullanılır.
  “Bu kitabı (Nutuk) herkes okumalı.”

• Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır.
  Adam: (Hafif gülümseyerek) Beni duymadın mı?
  Kadın: (Dikkate almıyormuş gibi davranak) Ne dediniz?

• Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır.
  “Cumhuriyet fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister.”

 13. Düzeltme İşareti (^)

• Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek, inceltmek ve okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur.

adem (yokluk) ,

adet (sayı) ,

alem (bayrak) ,

hal (pazar yeri) ,âdem (insan)

âdet (gelenek, alışkanlık)

âlem (evren)

hâl (durum)